12.9.10

Ο ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΜΙΤΣΑΚΗΣ[1922-2009]

ΚΑΙ ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ
ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΒΙΟΥ ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΜΙΤΣΑΚΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΝΕΑΠΟΛΗ, ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΛΑΣΙΘΙΟΥ [ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1904]
φωτ.2/ Ο Κωστής Παπαμιτσάκης με την ρετίνα του_1951



















Ένα ασπρόμαυρο λεύκωμα της Πολιτιστικής και Λαογραφικής Εταιρείας Απάνω Μεραμπέλλου και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λασιθίου*, που έφερε πρόσφατα στη δημοσιότητα μικρό μέρος της φωτογραφικής μαρτυρίας του Κωστή Παπαμιτσάκη**– του μεταπολεμικού φωτογράφου της Νεάπολης Λασιθίου - υπήρξε αφορμή για την παρουσία μου σε μια παρουσίαση του βιβλίου*** με ποικίλες αναφορές στον ίδιο και στο περιεχόμενο της μεγάλης δημιουργικής του κατάθεσης, που δεν αρκέστηκε στην επαγγελματική μόνο κάλυψη των αναγκών της τοπικής ανθρώπινης κοινότητας αλλά κατέγραψε με το φακό και τις αλλαγές της μεταπολεμικής περιόδου του αστικού σχηματισμού της ιστορικής πόλης.

φωτ.1/Επιπλοποιός_1956
Το αρχείο του φωτογράφου μας προσφέρει σήμερα ,μέσα από ένα πλούσιο –ακόμη άγνωστο στο μεγαλύτερο μέρος του- οδοιπορικό, την ευαίσθητη και εκτεταμένη καταγραφή μιας δύσκολης εποχής κατά τη μεταπολεμική περίοδο, τότε που η αγωνία του τόπου για ζωή δεν προδιέγραφε ακόμη τον «καταναλωτικό καταναγκασμό» της κατοπινής εξέλιξης και τα μικρά και τα μεγαλύτερα γεγονότα που τον κατέκλυζαν, αποτελούσαν υλικό ενός τοπικού σύμπαντος αρκετά διαφορετικού από τις μεγάλες αφηγήσεις του μακρινού κόσμου αλλά με μια αύρα που ενσωμάτωνε και τους κροσσούς συμβολής του με τις επιρροές της ευρωπαϊκής και της εγχώριας αστικής συνθήκης (φωτ.1).

Οι φωτογραφίες του Κωστή Παπαμιτσάκη απαθανάτισαν με συστηματικό τρόπο ανθρώπους, δραστηριότητες, κτίσματα ,εμβληματικά γεγονότα και αλλαγές ενός κοινού αστικού βίου, με διάθεση βαθιά διερευνητική που σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνούσε την απλή παρατήρηση και την καταγραφή στη φωτογραφική πλάκα και μετατρέπονταν σε προσωπική μαρτυρία και τεκμηρίωση του φανερού και του άδηλου υποστρώματος και του πραγματικού τους βάθους. Είχε μια ευαίσθητη κεραία που μπορούσε να αναγνωρίζει το σημαντικό και να το μετασχηματίζει σε φωτογραφική σκόπευση με διαθέσεις δημιουργικού σχολιασμού τόσο στο επίπεδο της μορφής (φόρμα) όσο και του περιεχομένου του συμβάντος. Το αισθητήριό του ξεπερνούσε το στιγμιαίο και το εφήμερο και αναζητούσε το ουσιώδες, δημιουργώντας έτσι ένα πυκνό «δημιουργικό ίζημα» του βλέμματος ανθεκτικό για να μην το ρευστοποιήσει ο χρόνος. Η ματιά του Παπαμιτσάκη διέθετε ένα ευδιάκριτα ανήσυχο αισθητικό υπόστρωμα, με ολοφάνερο αξιακό και ηθικό θα πρόσθετα έρμα, που μόνο η δυνατή εσωτερική του όραση**** μπορούσε να τον εφοδιάζει.

Η ειδοποιός διαφορά που μεταμορφώνει τις απλές φωτογραφικές λήψεις σε συμπυκνώσεις νοήματος που μπορεί να προσεγγίσει κανείς με πολυεπίπεδο τρόπο είναι η σχέση του ανθρώπου πίσω από την κάμερα με την αναζήτηση της α-λήθειας*****, που είναι η μόνη που μπορεί να ανασυνθέτει το εφήμερο υλικό περιτύλιγμα των φαινομένων και να το μετασχηματίζει σε διανοητικά επεξεργασμένο αντικείμενο της έμπνευσης. Η μνήμη και οι περιοχές της ανθρώπινης δημιουργικότητας είχαν πάντα δυναμική σχέση καθώς μέσω αυτών αναπτύσσεται η διεργασία που μπορεί να μεταστοιχειώνει τις απλές καθημερινές χειρονομίες σε καλλιτεχνικές διατυπώσεις. Αυτό μπορεί να το ανακαλύψει κανείς στη δημιουργική κατάθεση των σπουδαίων γνωστών φωτογράφων και αναμφίβολα βέβαια και στην προσωπική παραγωγή του Κωστή Παπαμιτσάκη, που εικονίζεται να κρατά σφικτά -ποζάροντας ο ίδιος- το εργαλείο της προσωπικής κατανόησης του κόσμου που του προσέφερε η ρετίνα****** του (φωτ.2).

φωτ.3/Πόζα στη Φύση_1957
Η ανθρώπινη παρουσία που αποτυπώνει και τα περισσότερα πρόσωπα που φωτογραφίζει είναι γνώριμα και οικεία, μερικές φορές αποτελώντας τη συγκυριακή αφετηρία της σκόπευσης και άλλοτε τακτοποιημένα με τρόπους που ξεπερνούν την αφηγηματική διάθεση ενός επαρχιακού φωτογράφου. Μετατρέπονται έτσι σε σκηνοθετημένες μορφές μιας ευρύτερης αστικής ή υπαίθριας εικονογραφίας όπου μπορεί να ανακαλύψει κανείς καλλιτεχνικές αναφορές και υστερορομαντικές αναζητήσεις (των πρώιμων ιμπρεσιονιστικών απεικονίσεων) που εμφανώς υπερβαίνουν τη ρεαλιστική αναπαραστατική απόδοση αναζητώντας τις μυστικές συνάψεις που θα σχηματοποιήσουν ένα σχεδόν «ζωγραφικό», ελάχιστα αυθόρμητο ως λήψη, αλλά γοητευτικό κάδρο που παραπέμπει σε καμβά (φωτ.3).

φωτ.4/Τοπικές υποθέσεις_1957
Το ισχυρό του καλλιτεχνικό και ανθρώπινο αισθητήριο τον οδηγεί σε ορισμένες περιπτώσεις στην καταχώρηση πραγματικών συμβάντων με τρόπο που υπερβαίνει τη συγκυριακή παρατήρηση και την ουδέτερη καταγραφή και τον μεταμορφώνει σε οξυδερκή ανατόμο των δραματικών κυματισμών της ανθρώπινης προσωπικής περιπέτειας και του σπαρακτικού χαρακτήρα της ύπαρξης (φωτ.4). Ο φωτογράφος Παπαμιτσάκης μετασχηματίζεται έτσι με τις σκοπεύσεις του σε οραματικό σχολιαστή και άδηλο αναλυτή των ποικίλων συγκυριών που αναδύονται και περιγράφουν τη φανερή αλλά και τη λανθάνουσα φύση ενός τοπικού ανθρωπογενούς σύμπαντος που δεν παύει να αποτελεί ένα μικρό τόπο με τις δικές του εντάσεις μέσα στη μεγάλη τοιχογραφία της μεταπολεμικής Κρήτης και του κόσμου.

φωτ.5/Οικοδόμοι_1958
φωτ.6/Σπιναλόγκα_1956









φωτ.7/Γυρίσματα της ταινίας "Ο Χριστός
ξανασταυρώνεται" του Ζιλ Ντασέν_1956
















Οι γενικές αστικές λήψεις μιας ήρεμης και καθόλου πολύβουης ιστορικής κωμόπολης αλλά και αναφορών του ευρύτερου γεωγραφικού και ιστορικού της χώρου , που εμπεριέχουν μέσα τους όλες τις ποιότητες που μεταφέρουν στο χρόνο οι ιστορικοί τόποι, δίνει τη δυνατότητα στο φωτογράφο να ιχνογραφήσει με δοξαστικό σχεδόν χειρισμό των μακρινών πλάνων, μερικά από τα πιο σημαίνοντα και ξεχωριστής ποιότητας αρχιτεκτονήματα που κοσμούν τον πολεοδομικό της ιστό ή μνημεία της περιοχής και να αποτυπώσει παράλληλα γεγονότα της απλής καθημερινότητας ή σημαντικές στιγμές της τοπικής εμπειρίας δημιουργώντας πολύτιμα ντοκουμέντα (φωτ.5,6,7) .

φωτ.8/ Το κτίριο της Λέσχης Νεάπολης_Τότε  ξενοδοχείο "Δικταίον"_1951


















Το μοναδικό μεσοπολεμικό δημιούργημα της Λέσχης Νεαπόλεως (τότε το 1951 ξενοδοχείο «Δικταίον») που φαίνεται να έχει «αράξει» ως υπερωκεάνιο με μεγαλοπρεπή τρόπο στην κεντρική της πλατεία, επεξεργασμένο με το δυνατό μορφολογικό λεξιλόγιο του μοντερνισμού της περιόδου του Bauhaus******* και διαθέτοντας μια αυστηρή αρχιτεκτονική και κατασκευαστική επεξεργασία χωρίς παραχωρήσεις σε αδιέξοδες διακοσμητικές και ιστορικιστικές αναφορές, δεσπόζει στο κέντρο της εικόνας και δείχνει να ξεπερνά κάθε συσχετισμό με μεγέθη, κλίμακες ή εικονογραφικές παραπομπές σε ένα έτσι κι αλλιώς σχεδόν άδειο ακόμη και αδιαμόρφωτο πολεοδομικό κέντρο (φωτ.8). Η παρουσία αυτού του αστικού κτιρίου στο αχανές κέντρο μιας επαρχιακής κωμόπολης φανερώνει με χαρακτηριστικό τρόπο κυριολεκτικά και συμβολικά το μέγεθος της αποσκευής που τη συνόδευε αλλά και τη δυναμική που εξακολουθούσε να διατηρεί σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα ως παλιά πρωτεύουσα του Νομού Λασιθίου και αναμφισβήτητο σημερινό ιστορικό του κέντρο. Η φωτογραφία αυτή διασώζει τις πολύτιμες αφετηρίες της σημερινής του κατάστασης και παράλληλα αποτελεί μια υπενθύμιση για την ανάγκη άμεσης και προσεκτικής του αποκατάστασης και απόδοσής του στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας αλλά και της ευρύτερης περιοχής.

Το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο του Κωστή Παπαμιτσάκη και των άλλων δημιουργών της περιοχής, τα ΓΑΚ (γενικά αρχεία του κράτους) και το σημαντικό ιστορικό και αρχειακό υλικό μιας πολυτάραχης εποχής που διασώζεται μέχρι σήμερα, οι παλιές εφημερίδες που εκδίδονταν με έδρα την πόλη και τα τεκμήρια μιας πολύχρονης δημόσιας δραστηριότητας, ο πλούτος του αστικού οικιακού εξοπλισμού που διατηρείται ατόφιος στα αρχοντικά της παλιάς Νεάπολης και βέβαια το εξαιρετικό αρχιτεκτονικό της απόθεμα και τα χαρακτηριστικά δημόσια κτίρια που ενσωματώνουν τα ευδιάκριτα ίχνη μιας σπουδαίας αστικής αφήγησης -συγκροτημένης τους δυο κρίσιμους τελευταίους αιώνες- συνθέτουν ένα ιστορικό και πολεοδομικό παλίμψηστο με ποικίλες αρχιτεκτονικές αποθέσεις που αξίζει να προστατευτεί και να αναδειχτεί και κυρίως να αποτελέσει το πραγματικό «ιστορικό κέντρο» του Μεραμπέλλου μέσα στη νέα ευρύτερη ενότητα του Δήμου Αγίου Νικολάου.

Ο Κωστής Αδοσίδης Πασάς******** το 1868, αποτέλεσε για μερικά χρόνια την τοπική αρχή της οθωμανικής κατοχής αλλά υπήρξε εκτός των άλλων και ένας πρώιμος κοσμοπολίτης με όραμα για τον τόπο που διοίκησε και με θετική έμπνευση για το δημόσιο χώρο που διαμόρφωσε στην πόλη. Εμείς μπορούμε σήμερα να δημιουργήσουμε με γνώση και ευαισθησία μαζί με τους νέους του τόπου και τις αληθινές δημιουργικές του δυνάμεις ένα όραμα για την ιστορική Νεάπολη;

Οdyss,12.09.2010

Σημειώσεις:

1/Η έκδοση της Π.Λ.Ε.Α.Μ. με τίτλο «Αρχείο Κωστή Παπαμιτσάκη - Η Νεάπολη σ΄ αλλοτινούς καιρούς» [Νεάπολη Λασιθίου,2010] αποτελεί κοινή έκδοση και χρηματοδοτήθηκε από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λασιθίου που έχει στηρίξει ενεργά πολλές αντίστοιχες προσπάθειες μέχρι σήμερα.

2/Κωστής Παπαμιτσάκης [1922-2009]: Νεαπολίτης φωτογράφος, που διατηρούσε επαγγελματικό εργαστήριο στη μεταπολεμική Νεάπολη. Άρχισε να δραστηριοποιείται τις δύσκολες μέρες της κατοχής, άνοιξε φωτογραφικό εργαστήριο το 1946 στη Νεάπολη, στρατεύτηκε στη διάρκεια του εμφυλίου χωρίς να σταματήσει τις λήψεις στις περιοχές που βρέθηκε και μετά συνέχισε ανελλιπώς τη φωτογραφική του δραστηριότητα μέχρι το 2002, εμπλουτίζοντας πάντα το αρχείο του με τις φωτογραφίες όχι μόνο της δουλειάς αλλά και με κάθε πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό γεγονός του τόπου στο οποίο παραβρέθηκε. Συμμετείχε σε εκθέσεις, δημοσίευσε φωτογραφίες του σε περιοδικά και βιβλία, τιμήθηκε με βραβεία .Μέρος του σημαντικού αρχείου του (που υπολογίζεται σε 80.000 λήψεις) παραχωρήθηκε ευγενικά από τα παιδιά του Μαρία και Μιχάλη Παπαμιτσάκη για την πραγματοποίηση της έκδοσης Π.Λ.Ε.Α.Μ./Ν.Α.Λασιθίου.

3/Εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο χώρο του παλιού γυμνασίου της Νεάπολης στις 7.08.2010, με πρωτοβουλία και φροντίδα της Π.Λ.Ε.Α.Μ., ενταγμένη στο φετινό πρόγραμμα εκδηλώσεων του Δήμου Νεάπολης «Δρήρεια 2010». Στον ίδιο χώρο φιλοξενήθηκε και έκθεση με τίτλο «Αστική Νεάπολη/1868-1968», στημένη με ιδιαίτερη φροντίδα και μεράκι από τα μέλη της Π.Λ.Ε.Α.Μ., που συγκέντρωσε μοναδικά εκθέματα και εξοπλισμό του νεαπολίτικου αστικού βίου (έπιπλα, σκεύη, ενδυμασίες, διακοσμητικά στοιχεία κλπ). Το σημερινό δραστήριο διοικητικό συμβούλιό της Π.Λ.Ε.Α.Μ. αποτελείται από τους Γιώργο Μαυροειδή (Πρόεδρο), Γιώργο Γουλιδάκη, Άννα Δαμιανάκη, Μαρία Κωστάκη- Φούσκη, Μαρία Πλευρίδου, Μαρία Σεργάκη, Αντώνη Χουρδάκη.

4/Για το θέμα αυτό υπάρχει εκτεταμένη ανάλυση στο βιβλίο του Σεμίρ Ζεκί, «Εσωτερική Όραση-Μια εξερεύνηση της τέχνης και του εγκεφάλου» [Πανεπιστ. εκδόσεις Κρήτης,Ηράκλειο,2002]

5/Α-λήθεια, ετυμ. ως α [στερητικό] + λήθη, από τη γνωστή αριστοτελική αφετηρία που ανέλυσε με σχολαστικό τρόπο ο Μάρτιν Χάιντεγγερ, στο κείμενό του «Η τέχνη και ο χώρος» [Εκδόσεις Ίνδικτος,2006]

 

6/Ρετίνα :Το γνωστό μοντέλο της γερμανικής φωτογραφικής μηχανής Retina Kodaκ, που σε διάφορα μοντέλα από το 1936 μέχρι το 1969, αποτέλεσε το αγαπημένο εργαλείο πολλών φωτογράφων –και ιδιαίτερα- της μεταπολεμικής γενιάς.

7/Βαuhaus: Η αρχιτεκτονική σχολή στη Γερμανία του μεσοπολέμου που ξεκίνησε να λειτουργεί το 1919 στη Βαϊμάρη, μεταφέρθηκε στο Ντεσάου και μέχρι το κλείσιμό της από τους ναζί το 1933 ατο Βερολίνο όπου λειτουργούσε κατά την τρίτη περίοδο της λειτουργίας της, κατάφερε να εκφράσει με τον πιο ριζοσπαστικό τρόπο τους μετασχηματισμούς των αρχών του 20ου αιώνα στο πεδίο της αρχιτεκτονικής και των κατασκευών και να αποτελέσει το καταστατικό κορμό των ιδεών και των αρχών του μοντέρνου κινήματος που επηρέασε καταλυτικά την αρχιτεκτονική παραγωγή ολόκληρου του αιώνα και εξακολουθεί ακόμη να διατηρεί ευδιάκριτη επιρροή στις αφετηριακές αρχές και τις εικονογραφικές προτιμήσεις όλων των σύγχρονων τυπολογικών και μορφολογικών ιδιωμάτων και του λεξιλογίου των κατασκευών. Στη σχολή αυτή δίδαξαν κορυφαίοι Αρχιτέκτονες (Βάλτερ Γκρόπιους, Μις βαν ντε Ρόε, Χάνες Μέγιερ,Μαρσέλ Μπρόιερ) και καλλιτέχνες (Πάουλ Κλέε, Βασίλι Καντίνσκι κ.α.) του 20ου αιώνα. Στην Ελλάδα με αφετηρία κυρίως το μεγάλης πνοής πρόγραμμα κατασκευής 1800(!) σχολικών κτιρίων στη διάρκεια του μεσοπολέμου που ξεκίνησε η δεύτερη κυβέρνηση Ελ.Βενιζέλου, οι αρχιτέκτονες εκείνης της περιόδου κατάφεραν να δημιουργήσουν σημαντικό αριθμό μοντέρνων σχολικών κτιρίων, πολλά από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα και αποτελούν μαρτυρία μιας ηρωικής περιόδου για την ιστορία του τόπου και την αρχιτεκτονική του bauhaus και της νεωτερικότητας.

8/Κωστής Αδοσίδης Πασάς: Ο πρώτος -χριστιανός το θρήσκευμα- οθωμανός διοικητής της περιοχής της Νεάπολης το 1868, άνθρωπος της Πύλης με συμμετοχή σε δύσκολες διπλωματικές και πολιτικές αποστολές, που υπήρξε και ο πρώτος ουσιαστικά που διαμόρφωσε τη σύγχρονη πολεοδομική της φυσιογνωμία με τη διάνοιξη δρόμων και μιας αχανούς κεντρικής πλατείας, σπάνιας για τα δεδομένα των κωμοπόλεων εκείνης της περιόδου. Το παράδειγμα της Νεάπολης, αποτελεί μια σπουδαία μαρτυρία για τον τρόπο με τον οποίο σχηματοποιήθηκαν ιστορικά οι αστικές συγκεντρώσεις στην ελληνική περιφέρεια και μάλιστα σε μια εποχή ιδιαίτερα δύσκολη για την Κρήτη, όπου είχε αρχίσει ήδη να αναπτύσσεται ο επαναστατικός αναβρασμός του τέλους του 19ου αιώνα  που οδήγησε στην απελευθέρωσή της από την οθωμανική κυριαρχία και την ενσωμάτωσή της στον κορμό της ελληνικής επικράτειας στις αρχές του 20ου αιώνα.

1 σχόλιο:

Triantafyllou Giorgos είπε...

Οι δύο τελευταίες σου αναρτήσεις χρειάζονται χρόνο για να τις απολάυσει κανείς... Θεωρώ σημαντικό σε αυτήν την εποχή της απαξίωσης, να αναδεικνύονται πρόσωπα όπως ο Ράλλης Κοψίδης,ο Στέλιος Φαϊτάκης,ή ο φωτογράφος Κωστής Παπαμιτσάκης. Η εικονογράφηση είναι εξαιρετική καθώς και ο σχολιασμός και η όλη τεκμηρίωση με τις αναφορές σου.
Σας ευχαριστούμε κύριε Οδυσσέα!